των
γιορτών, και οι κάτοικοι δίνουν
χαρτζιλίκι στα παιδιά. Ανήμερα των
Χριστουγέννων όλοι πρέπει να πάνε
στην εκκλησία. Το βράδυ γίνεται το
χριστουγενιάτικο τραπέζι.Τα ήθη τα έθιμα και οι παραδόσεις των Ιωαννίνων και των Ελλήνων γενικά, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό τμήμα του ελληνικού παραοσιακού πολιτισμού που διαμορφώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας/Λατινκρατίας.
Ήθη και έθιμα είναι δύο λέξεις στενά δεμένες μεταξύ τους. Τα ήθη αποτελούν τους άγραφους κανόνες συμπεριφοράς, τις αντιλήψεις και τις νοοτροποίες μιας κοινωνίας. Τα έθιμα είναι οι ενέργειες, οι πράξεις με τις οποίες εκφράζονται τα ήθη. Παραδόσεις είναι τα έθιμα που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά, ή οι διάφοροι θρύλοι γύρω από διάφορα πράγματα, ζώα κ.τ.λ.
Τα έθιμα διακρίνονται σε εκείνα που συνδέονται με τους τρεις κύριους σταθμούς της ανθρώπινης ζωής, τη γέννηση,το γάμο και το θάνατο, σε εκείνα που σχετίζονται με τη λαϊκή λατρεία και σε αυτά που αφορούν την οικιακή ζωή, καθώς και την εργασία.
Τα σχετικά με τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής είναι έθιμα προσοχής και απαγορεύσεων.
Τα λατρευτικά έθιμα διακρίνονται σε εκείνα που τελούνται σε έκτακτες πριπτώσεις και σε εκείνα που τελούνται τακτικά σύμφωνα με το εορτολόγιο της εκκλησίας και τις εποχές του έτους.
Τα έθιμα που συνδέονται με την οικιακή ζωή έχουν ως σημείο αναφοράς το σπίτι, που είναι το κέντρο της οικογενειακής ζωής και γι' αυτό θα πρέπει να προφυλαχτεί από κάθε κακό με ένα στοιχείο-φύλακα. Στα οικιακά έθιμα κατατάσσονται και τα έθιμα της φιλοξενίας που έχουν πανάρχαιες καταβολές.
ΗΘΗ: Τα ήθη όπως είπα, αποτελούν άγραφους κανόνες συμπεριφοράς γι' αυτό και δεν μπορώ να γράψω περαιτέρω πληροφορίες.
ΕΘΙΜΑ:Τα έθιμα είναι πάρα πολλά, από τα οποία άλλα ισχύουν σε όλη την Ελλάδα και άλλα μόνο στο νομό Ιωαννίνων. Τα έθιμα θα είναι χωρισμένα σε κατηγορίες και είναι τα παρακάτω:
Σχετικά με τον κύκλο της ζωής:
Πιο αναλυτικά:
Το έθιμο του γάμου:
Πριν από το γάμο: Οι αρραβώνες. Γίνονταν με συμφωνία των γονέων, οι μελλόνυμφοι δεν έπρεπε να ιδωθούν από τους αρραβώνες έως και το γάμο. Η τελετή στο σπίτι της νύφης. Η αλλαγή των δαχτυλιδιών(συνήθως από το νονό της νύφης) με την παρουσία του ιερέα(όχι απαραίτητα).Η διακόσμηση του τραπεζιού με τριαντάφυλλα, βασιλικό, πιάτο με ρύζι και κουφέτα.Την εβδομάδα του γάμου: Ξεκινούσε την Τετάτρτη με την μπογιά, πηγαίνανε συγγενείς του γαμπρού στο σπίτι της νύφης με μια μπουγάτσια με σουσάμι και διάφορα σχέδια πάνω. Όταν πήγαιναν στο σπίτι της νύφης ρίχνανε μια τουφεκιά για το ξεκίνημα του γάμου. Την Πέμπτη από το σπίτι του γαμπρού οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν για ξύλα για να μαγειρέψουν όλα τα φαγητά για το γάμο. Στο σπίτι της νύφης ετοίμαζαν τα προικιά. Έρχονταν συγγενείς του γαμπρού και σχεδόν όλο το χωριό, κι έπαιρναν τα προικιά και τα πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Το Σάββατο το βράδυ άρχιζε ο γάμος στο σπίτι του γαμπρού με παραδοσιακή μουσική. Την Κυριακή είχαν όργανα και στο σπίτι της νύφης και τραπέζι σε όλους τους καλεσμένους. Παράλληλα άρχιζαν να στολίζουν τη νύφη τραγουδώντας το χωρισμό της από τη μάνα. Μετά το μεσημέρι φεύγανε από το σπίτι του γαμπρού όλο το ψίκι με πρώτο το Βλάμη κρατώντας το μπαϊράκι και χορεύοντας πήγαιναν στο σπίτι της νύφης. Την έβγαζαν οι γονείς της ως την πόρτα του σπιτιού τους. Ο γαμπρός τη φιλούσε και την κερνούσε ένα κόσμημα και φεύγανε για την εκκλησία. Μπροστά πήγαινε ο γαμπρός με τους γονείς του πιο πίσω ακολουθούσε η νύφη με τους δικούς της γονείς και όλο το ψίκι ακολουθούσε έως την εκκλησία. Μετά το μυστήριο ακολουθούσε χορός έξω από την εκκλησία. Χόρευαν οι κουμπάροι, οι νεόνυμφοι και οι γονείς. Γυρνούσανε στο σπίτι του γαμπρού όπου η πεθερά κερνούσε τη νύφη μέλι και καρύδι. Εκεί συνεχιζόταν το γλέντι όλο το βράδυ. Τη Δευτέρα συνεχιζόταν το γλέντι, οι καλεσμένοι έφερναν το κανίσκι(αρνί ψητό ή χέλι και κρασί) και το γλέντι συνεχιζόταν έως και την Τρίτη το πρωί οπότε και τελείωνε ο γάμος.*
Βαφτίσια: Οι γονείς μοιράζουν προσκλήσεις στα πολυ κοντινά πρόσωπα. Την ημέρα της βάφτισης μοιράζονται στους παρευρισκόμενους στην εκκλησία σταυρουδάκια και η νονά ντύνει το μικρό, η δε μητέρα κάνει μετάνοιες στη νονά για να της δώσει το παιδί. Μετά την εκκλησία ακολουθεί ένα μικρό φαγοπότι μεταξύ των συγγενών.
Κηδεία: Το βράδυ της ημέρας που πέθανε το άτομο, οι συγγενείς του ξενυχτάνε πάνω από το φέρετρο. Την επόμενη ο νεκρός μεταφέρεται με συνοδεία στην εκκλησία και από κει στο νεκροταφείο. Μετά οι συγγενείς πάνε στο σπίτι του θανόντος και πίνουν καφέ ή κονιάκ.
Σχετικά με τη λατρεία:
Α) Χριστιανικά
Β) Ειδωλολατρικά
Χριστιανικά:
Ειδωλολατρικά:
Πιο αναλυτικά:
Χριστιανικά:
Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα(τα Δωδεκαήμερα)
Προετοιμασίες:
Οι προετοιμασίες για τα Δωδεκαήμερα αρχίζουν κανονικά λίγες μέρες μετά την 14η Νοεμβρίου, που αρχίζει και η νηστεία για τα Χριστούγεννα. Οι προετοιμασίες αυτές δεν είναι π.χ. το στόλισμα του σπιτιού κ.τ.λ. αλλά η προετοιμασία των ζώων που θα σφαχτούν για το γιορτινό τραπέζι. Το στόλισμα του σπιτιού αρχίζει την 17η Δεκεμβρίου όταν στολίζεται το δέντρο ή το καραβάκι, πλένονται οι κουρτίνες και τα καλύματα των καναπέδων κι όλα τα σχετικά.
Οι γιορτές:
Έτσι φτάνουμε στην
παραμονή. Τα παιδιά βγαίνουν για να
πουν τα κάλαντα και για να
διαδώσουν έτσι τον ερχομό των
γιορτών, και οι κάτοικοι δίνουν
χαρτζιλίκι στα παιδιά. Ανήμερα των
Χριστουγέννων όλοι πρέπει να πάνε
στην εκκλησία. Το βράδυ γίνεται το
χριστουγενιάτικο τραπέζι.
Μετά λίγων ημερών έρχεται η παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά βγαίνουν και πάλι για να πουν τα κάλαντα, και πάλι οι κατοικοι δίνουν στα παιδιά το χαρτζιλίκι τους. Την ίδια νύχτα πριν έρθει ο καινούριος χρόνος οι άνθρωποι πηγαίνουν σε νυχτερινά κέντρα για να γιορτάσουν εκεί τον ερχομό του νέου χρόνου.
Αφού πέρασε και η Πρωτοχρονιά πάμε στα Φώτα. Την παραμονή λέγανε τα κάλαντα των Φώτων και ο παπάς γυρνούσε με το σταυρό από σπίτι σε σπίτι κι έκανε αγιασμό για να φύγουν οι Καλικάντζαροι. Ανήμερα των Φώτων οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία με μια κανάτα με νερό για να το έχουν άγιασμα για όλο το χρόνο.
Πάσχα:
Προετοιμασίες:
Για το Πάσχα δε γίνονται κάποιες ιδιαίτερες προετοιμασίες.
Σάββατο του Λαζάρου:
Αυτή τη μέρα τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους με στολισμένο το "Λάζαρο" και με κύπρους τραγουδούσαν: "Εν τη πόλει Βηθανία".
Μεγάλη Εβδομάδα:
Κυριακή των Βαΐων:
Οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία για να πάρουν βάγια(κομμάτια δάφνης) και να χτυπήσουν με αυτά τους άλλους λέγοντας "Χρόνια Πολλά".
Η Μ. Εβδομάδα κυλούσε με κατάνυξη έως και τη Μ. Παρασκευή.
Μ. Παρασκευή:
Αυτή τη μέρα τα παιδιά πηγαίνουν στην εκκλησία για να στολίσουν τον επιτάφιο και να χτυπάνε την καμπάνα. Οι δε γυναίκες πηγαίνουν στο νεκροταφείο για να πλύνουν τα μνήματα και να ανάψουν τα καντήλια. Το απόγευμα της ίδιας μέρας όλοι πηγαίνουν στην εκκλησία με κόκκινες λαμπάδες. Στο τέλος περίπου της λειτουργίας ο επιτάφιος συνοδευόμενος από τα εξαπτέρυγα, οδηγείται ή γύρω από την εκκλησία ή από τη μια εκκλησία στην άλλη(αν υπάρχει).
Την άλλη μέρα, Μ. Σάββατο το βράδυ οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία με άσπρες λαμπάδες και τα παιδιά με τις λαμπάδες που τους χάρισαν οι νονές τους, για να γιορταστεί η Ανάσταση.
Δεκαπενταύγουστος:
Η κοίμηση της
Θεοτόκου. Σε άλλα χωριά γίνονται
πανηγύρια και σε άλλα όχι.
Ειδωλολατρικά:
Καρναβάλι:
Μετά το πρώτο Ψυχοσάββατο έρχονται οι Απόκριες. Οι άνθρωποι και ιδιαίτερα τα παιδιά ντύνονται μασκαράδες και περνάνε από τα σπίτια για να πάρουν το γλυκό και το δεκάρικό τους. Στα μεσοχώρια ανάβουνε φωτιές τα λεγόμενα "χαλαούζια" ή "τζαμάλες" και διασκεδάζουν ως αργά το βράδυ.
Σχετικά με την οικιακή ζωή:
Για τα έθιμα αυτά δεν γνωρίζω περαιτέρω πληροφορίες.
Παραδόσεις-Θρύλοι:
Οι περισσότερες παραδόσεις-θρύλοι είναι σχετικές με την ειδωλολατρεία. Πολλές από αυτές είναι σχετικές με ζώα, με την πρόβλεψη του καιρού κ.τ.λ.
Πιο αναλυτικά:
Καλικάντζαροι:
Η γη στηρίζεται σε ένα δέντρο, και οι καλικάντζαροι προσπαθούν να κόψουν το δέντρο από την 1η Ιανουαρίου. Όταν έρθουν τα Χριστούγεννα οι καλικάντζαροι τρομάζουν από το Χριστό και φεύγουν. Μέχρι να ξαναπάνε στο δέντρο την 1η του Γενάρη το δέντρο ξαναγίνεται και οι καλικάντζαροι πρέπει να ξαναρχίσουν.
Ζώα:
Περιστέρι:
Το περιστέρι θεωρείται ευλογημένο πουλί από το Χριστό. Μια φορά που οι Εβραίοι κυνηγούσαν το Χριστό, εκείνος πήγε και κρύφτηκε πίσω από ένα θάμνο ο οποίος δεν ήταν πυκνός και ο Ιησούς φαινότανε. Τότε το περιστέρι είδε ότι ο Ιησούς κινδύνευε και πήγε μπροστά στο θάμνο και τίναζε τα φτερά του για να μη δουν οι Εβραίοι τον Ιησού. Από τότε ο Ιησούς το ευλόγησε.
Αλεκτρύονας(κόκορας):
Νέος που τον είχε ο Άρης ως υπηρέτη του για να τον ειδοποιεί για τον ερχομό της Αυγής. Ένα βράδυ ο Θεός πήγε στο σπίτι του Ήφαιστου για να δει την Αφροδίτη. Ο Αλεκτρύονας αποκοιμήθηκε. Ο Ήλιος είδε τον Άρη και ειδοποίησε τον Ήφαιστο. Ο Άρης θύμωσε και μεταμόρφωσε τον Αλεκτρύονα σε κόκορα. Από τότε ζει κοντά στους ανθρώπους για να τους ξυπνάει κάθε πρωί.
Κουκουβάγια:
Η κουκουβάγια ήταν μια φτωχή γυναικούλα. Όταν σταύρωσαν το Χριστό, έτρεξε πρώτη να παρηγορήσει την Παναγία. Η Παναγία ευχαριστήθηκε πολύ γι' αυτό. Της έταξε κάθε μέρα μικρά πουλιά να' χει να τρώει. Έτσι εξηγείται γιατί, άμα παρουσιαστεί κουκουβάγια την ημέρα, μαζεύονται πολλά πουλάκια και την ακολουθούν, τιτιβίζοντας δυνατόφωνα.
Μαντική από ζώα:
* Από αυτά τα έθιμα λίγα διατηρούνται σήμερα, κι αν διατηρούνται, τηρούνται τα πιο βασικά. Διάφοροι σύλλογοι προσπαθούν να αναβιώσουν κάποια από αυτά έτσι ώστε να θυμούνται οι παλαιώτεροι, να τα μαθαίνουν οι νεώτεροι και να μη χάνονται με το πέρασμα του χρόνου.