Η λίμνη Παμβώτιδα (αρχαίο όνομα Παμβῶτις), γνωστή και ως λίμνη των Ιωαννίνων, βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Έχει μήκος 7,9 περίπου χιλιόμετρα, πλάτος 1,5 ως 5,4 χιλιόμετρα, μέσο βάθος 4 - 5 μέτρα, μέγιστο βάθος 11 μέτρα και επιφάνεια 19,4 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Περιβάλλεται από τα όρη Μιτσικέλι και των ανατολικών αντερεισμάτων του Τομάρου (ή της Ολύτσικας) και σχηματίζεται από τα ύδατα τριών κυρίως πηγών (Ντραμπάντοβας, Σεντενίκου και Κρύας), που αναβλύζουν στους πρόποδες του Μιτσικελίου. Συνδέεται με τους θρύλους της Κυρά – Φροσύνης και του Ντουραχάν.
Οι όχθες της είναι πυκνόφυτες και τα βουνά της Ηπείρου καθρεφτίζονται στα νερά της. Χρονολογείται από το 10.000 π.Χ αν και στο παρελθόν η στάθμη της είχε μειωθεί αξιοσημείωτα, σήμερα αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι χλωρίδας και πανίδας της περιοχής. Η λίμνη αυτή είναι ιχθυοτρόφος, περίφημα είναι τα χέλια και οι καραβίδες . Στις όχθες της λίμνης βρίσκεται εγκατεστημένος σήμερα ο ιχθυογεννητικός σταθμός της Δημοτικής Επιχείρησης Λίμνης Ιωαννίνων (ΔΕΛΙ), στον οποίο παράγονται κάποιες ποσότητες ελληνικού χαβιαρίου από οξύρρυγχους ρωσικής προέλευσης. Στις ίδιες εγκαταστάσεις παράγονται επίσης κατά μέσον όρο 100.000 γόνος, που εξάγεται σε ιχθυοτροφικές μονάδες κυρίως του εξωτερικού, καθώς και διάφορες άλλες ποικιλίες γόνου γλυκών νερών για τον εμπλουτισμό ελληνικών λιμνών και ποταμών.
Το νησί βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της λίμνης πολύ κοντά στον οικισμό Αμφιθέα. Έχει έκταση 200 στρέμματα και μέγιστο υψόμετρο 520 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας ή 59 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης.[1] Το μέγιστο μήκος του είναι 800 μέτρα και το πλάτος του 500 μέτρα. Η δυτική του πλευρά είναι βαλτώδης ενώ το υπόλοιπο τμήμα του είναι βραχώδες και δασωμένο στο μεγαλύτερο μέρος του.Οι ιστορικές αναφορές για το νησί ξεκινούν τον 13ο αιώνα όταν ιδρύθηκαν τα πρώτα μοναστήρια. Το πρώτο μοναστήρι που ιδρύθηκε στο νησί ήταν η Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών που ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα και το καθολικό της κτίστηκε το 1292 όπως αναφέρεται σε επιγραφή στην είσοδο του ναού. Κτήτορας της μονής αναφέρεται ο Μιχαήλ Φιλανθρωπινός που είχε διατελέσει και μητροπολίτης Ιαωννίνων. Την ίδια περίπου περίοδο ιδρύθηκε και η Μονή Αγίου Νικολάου Ντίλιου (ή Στρατηγόπουλου) που ιδρύθηκε από την Βυζαντινή οικογένεια των Στρατηγόπουλων.[1] Τον 16ο αιώνα η μοναστική κοινότητα στο νησί άκμασε με αποτέλεσμα να ιδρυθούν άλλες δύο μονές. Η Μονή του Αγίου Νικολάου Mεθοδίου που μετονομάστηκε αργότερα σε Αγία Ελεούσα και η Μονή Προδρόμου, ενώ τον επόμενο αιώνα ιδρύθηκαν άλλες τρεις μονές Η Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, η Mονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και η Μονή Προφήτη Ηλία χτισμένη στην κορυφή του νησιού. Ο οικισμός δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα και σύμφωνα με την παράδοση των κατοίκων που δεν είναι επιβεβαιωμένη σήμερα, οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονταν από την Μάνη.[4] Την εποχή του Αλή Πασά το νησί παρήκμασε λόγω της μεγάλης φορολογίας που επιβλήθηκε. Την περίοδο αυτή τα μοναστήρια σχεδόν εγκαταλείφτηκαν. Το 1820 ο Αλή ήρθε σε ρήξη με τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ με αποτέλεσμα να σταλεί εναντίον του ο Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς που πολιόρκησε τα Ιωάννινα. Ο Αλή είχε τοποθετήσει στο νησί, φρουρά χιλίων Αλβανών με αποτέλεσμα αυτό να βομβαρδιστεί από τον Χουρσίτ και να υποστεί μεγάλες καταστροφές. Τον Ιανουάριο του 1822 ο Αλή και ενώ πλέον είχε νικηθεί, κατέφυγε στο νησί, στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα όπου δολοφονήθηκε στις 17 ή 25 Ιανουαρίου. Το 1872 λειτούργησε στην Μονή Ελεούσας (πρώην Μονή του Αγίου Νικολάου Mεθοδίου) ιερατική σχολή που έκλεισε το 1922.[4] Το νησί αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα το 1926. Σήμερα το νησί στηρίζεται κυρίως στην τουριστική ανάπτυξη. Συνδέεται με τα Ιωάννινα με συχνά δρομολόγια πλοιαρίων που μεταφέρουν πολυάριθμους επισκέπτες. Κυριότερα αξιοθέατα του νησιού είναι οι ανακαινισμένες μονές και το μουσείο Αλή Πασά που στεγάζεται στη μονή Αγίου Παντελεήμονα.Ο οικισμός βρίσκεται στο βόρειο άκρο του νησιού και αποτελείται από 110 περίπου σπίτια. Είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός καθώς είναι χτισμένος ακολουθώντας την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με τις χαρακτηριστικές στέγες από σχιστόλιθο. Από το 1926 αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα [2] Ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 343 κάτοικοι. Πορεία του πληθυσμού[3]: Απογραφή 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 Πληθυσμός 477 475 505 463 465 464 348 343
Σύνταξη: Ειρήνη Σπύρου, Βασιλική Τσέκα.